Skriven u šumama južnog Jastrepca, Ajdanovac vekovima čuva tragove duhovnosti, umetnosti i borbe za opstanak.
Skriven među šumovitim padinama planine Jastrebac, nedaleko od Prokuplјa, stoji jedan od najtajanstvenijih i najlepših manastira Toplice – manastir Ajdanovac, posvećen svetom velikomučeniku Georgiju. Ovaj duhovni biser smešten je u istoimenom selu, a njegova priča protkana je legendama, stradanjima i obnovom.
Prema predanju, selo i manastir dobili su ime po turskom begu Ajdanu, koji je, spasen od sigurne smrti, u znak zahvalnosti primio monaški postrig i ostao da živi kraj ove svetinje. Iako se tačan datum osnivanja manastira ne zna, na osnovu stila gradnje i sačuvanog živopisa veruje se da datira iz doba Nemanjića – najverovatnije iz vremena kralјa Milutina, ili neposredno nakon turskog osvajanja Balkana.
Istorija ovog manastira zapisana je u slojevima kamena i boje. Natpis u crkvi svedoči da je podignut kao metoh manastira Naupare i živopisan 1492. godine, zaslugom igumana Danila i Mateja. Tokom vekova, manastir je bio ne samo duhovni, već i prosvetni centar – sa školom i prepisivačkom delatnošću. Turski tefteri iz XV i XVI veka pominju ga kao važan posed.
Međutim, kao i mnoge srpske svetinje, ni Ajdanovac nije bio pošteđen stradanja. Prvo veliko razaranje desilo se u XVII veku, a nakon Prve seobe Srba 1690. godine Arnauti su opustošili manastirsko imanje. Ironijom sudbine, upravo beg po imenu Ajdan sprečio je potpuno uništenje manastira, pa je po njemu dobio sadašnje ime.
Nakon dugog perioda zapuštenosti, manastir je obnovlјen tek krajem XIX veka. Posebno se ističe podrška kralјa Milana Obrenovića, koji je sagradio nove konake i podigao česmu. Austrijski putopisac Feliks Kanic 1899. godine opisuje Ajdanovac kao „jedinu bogomolјu u celoj oblasti.“
Tokom Prvog svetskog rata manastir je ponovo pretrpeo velika razaranja – Bugari su spalili konake i oplјačkali svetinju. Ali i tada, kao i mnogo puta pre i posle, manastir se podigao iz pepela. Novi konaci sagrađeni su posle rata, a od 1936. godine Ajdanovac ponovo dobija status manastira.
Crkva je građena kao jednobrodna bazilika sa apsidom na istoku, pripratom i tremom. Živopis iz 1492. godine, delo provincijskih majstora sa prostora severne Grčke, delimično je sačuvan i restaurisan krajem 20. veka. Posebnu vrednost čine i sačuvane bogoslužbene knjige iz XVIII i XIX veka, kao i kivot sa moštima svetog proroka Nauma.
Ikonostas u manastirskoj crkvi izrađen je u neoklasicističkom stilu i predstavlјa dar kralјa Milana. Danas je Ajdanovac pod zaštitom države kao kulturno dobro od velikog značaja (SK 236), ali pre svega ostaje – mesto tišine, molitve i sećanja.
Unutrašnjost – boje vere i vekova
Živopis u manastiru Ajdanovac datira iz 1492. godine, ali, nažalost, nije u potpunosti sačuvan. Ipak, i ono što je preživelo vekove stradanja svedoči o vrednosti ove svetinje. Karakteriše ga živ crtež i snažan kolorit, a veruje se da su ga izradili samouki, provincijski majstori, najverovatnije iz severne Grčke. Na to upućuju specifične ikonografske osobenosti. Najbolјe očuvani delovi freskopisa nalaze se na severnom zidu priprate, gde se mogu videti stojeće figure svetitelјa i svetih ratnika — među njima Sveti Đorđe, Sveta Jelena, Sveti Prokopije i Sveta Marina, prikazana u borbi sa đavolom — scena izuzetno retka u srpskom freskopisu.
Južni zid priprate krase dve figure svetitelјa sa šest medalјona iznad njih, kao i posebno lepa i emotivna freska Hristovog raspeća, koja svojom kompozicijom i bojama ostavlјa snažan utisak na posmatrača.
Unutar hrama, posebno u naosu, živopis potiče uglavnom iz XVII veka. Iako vremenski odvojen od prvobitnog sloja, skladno se uklapa u celinu i čini manastirsku crkvu umetnički slojevitom.
Prikazi Velikih praznika i Strašnog suda čine teološko-umetnički okvir živopisa, u kojem se mešaju vizantijska tradicija i lokalni umetnički izraz.
Lokacija manastira Ajdanovac
Grad Propuplje
Adresa: selo Zdravinje
GPS lokacija 43.348581, 21.381383
Pogledaj na Google mapi
Info-box:
Godina osnivanja (približno): U ajdanovačkom letopisu se navodi da hram potiče iz vremena vladavine kralјa Milutina (1282–1321)
Posvećenost: Sveti Georgije
Nadmorska visina: 750 m
Pripadnost: Eparhija niška
Zaštita: Spomenik kulture (od 1970)
